Kontrolerzy Europejskiego Trybunału Obrachunkowego twierdzą, że produkcja i zużycie energii stanowią przyczynę 79 proc. unijnych emisji gazów cieplarnianych, dlatego też w ich ocenie skuteczne działania w obszarze energii mają zasadnicze znaczenie dla ograniczenia zmian klimatycznych. Trybunał przygotował raport “Działania UE w dziedzinie energii i zmiany klimatu”
Celem raportu ETO było przedstawienie w ogólnym zarysie działań unijnych oraz podsumowanie najważniejszych prac kontrolnych Europejskiego Trybunału Obrachunkowego i najwyższych organów kontroli w UE w obszarze energii i klimatu. W raporcie zdefiniowano też główne wyzwania z tych obszarów, co ma pozwolić pogłębić debatę legislacyjną oraz wpłynąć na przyszłe prace kontrolne.
Kwestie energii i zmiany klimatu są zdaniem kontrolerów ściśle ze sobą powiązane, ponieważ wytwarzanie energii z paliw kopalnych oraz jej wykorzystywanie na potrzeby transportu, przemysłu, gospodarstw domowych i rolnictwa odpowiada łącznie za 79 proc. unijnych emisji gazów cieplarnianych. Wiele z tych kwestii należy do priorytetów UE, a ich rozwiązanie wymaga współpracy między państwami członkowskimi.
UE musi ograniczyć emisje gazów cieplarnianych, a także przystosować się do zmieniającego się klimatu. Z obecnych prognoz wynika, że osiągnięcie wartości docelowych na 2030 r. i celów na 2050 r. dotyczących redukcji tych emisji wymaga większych starań. Ponadto państwa członkowskie i UE będą musiały prawidłowo prognozować i zaplanować przystosowanie się do zmiany klimatu. Będzie to dla nich wielkim wyzwaniem, lecz pozwoli ograniczyć konieczność późnego podejmowania działań w reakcji na konkretne wydarzenia, co wiązałoby się z większymi kosztami – stwierdził Phil Wynn Owen, członek Europejskiego Trybunału Obrachunkowego odpowiedzialny za ten przegląd.
Kontrolerzy są zdania, że w dziedzinie energii ważną część działań unijnych stanowi utworzenie rynku wewnętrznego, który ma umożliwić swobodny przepływ gazu i energii elektrycznej na całym obszarze UE oraz ponadgraniczny handel nimi. Rynek ten ma wspomóc – w sposób efektywny pod względem kosztów – realizację celów unijnej polityki energetycznej, polegających na zapewnieniu przystępnych cenowo, konkurencyjnych, zrównoważonych i bezpiecznych dostaw energii. Mimo znacznych postępów w niektórych regionach UE cel polegający na utworzeniu tego rodzaju rynku wciąż nie został jednak osiągnięty.
Według Europejskiego Trybunału Obrachunkowego bez podjęcia dodatkowych, znacznych starań cele i wartości docelowe w zakresie emisji gazów cieplarnianych na lata 2030 i 2050 nie zostaną osiągnięte. W ocenie kontrolerów konieczne jest również zaangażowanie ze strony wszystkich sektorów gospodarki. Do osiągnięcia celów na rok 2030 w następnym dziesięcioleciu konieczne będzie zwiększenie o połowę wysiłków na rzecz ograniczenia emisji w ujęciu rocznym. Niemniej jednak najistotniejsza zmiana wymagana będzie po 2030 r., gdy wskaźnik ograniczenia emisji będzie musiał przewyższyć poziomy historyczne o trzy – cztery razy, by osiągnąć cel określony na 2050 r.
Trybunał zwraca uwagę, że za pośrednictwem strategii adaptacyjnej UE z 2013 r. państwa członkowskie zachęcane są do podjęcia pewnych kroków, które nie są jednak obowiązkowe.
Kontrolerzy zapoznali się z 269 sprawozdaniami z kontroli opracowanymi przez UE i państwa członkowskie. Jeżeli chodzi o obszar energii, w produkcji energii ze źródeł odnawialnych nastąpił wprawdzie wzrost, a jej koszt w ujęciu globalnym zmniejszył się, lecz kontrole wskazują na brak efektywności pod względem kosztów i na przeszkody w inwestowaniu. Kontrole w zakresie efektywności energetycznej regularnie dowodziły problemów związanych z efektywnością pod względem kosztów. W odniesieniu do energii jądrowej podczas kontroli wykryto znaczne wzrosty kosztów i opóźnienia. Okazało się ponadto, że przejście na niskoemisyjny system transportowy nie jest wystarczająco skuteczne. Jeżeli zaś chodzi o przystosowanie się do zmiany klimatu, kontrole były głównie zorientowane na zagadnienia związane z powodziami. W tym zakresie kontrolerzy wykryli problemy dotyczące zapobiegania powodziom, ochrony przeciwpowodziowej i reagowania na nie.
W przeglądzie horyzontalnym wskazano siedem głównych wyzwań: zarządzanie w zakresie energii i zmiany klimatu, polityka poparta dowodami, transformacja energetyki, skuteczne wykorzystywanie badań naukowych i innowacji, planowanie przystosowania się do zmiany klimatu i rozwiązywanie problemów w tym zakresie, finansowanie oraz zaangażowanie obywateli UE.
Z raportu wynika, że do osiągnięcia celów na 2030 rok w następnym dziesięcioleciu konieczne będzie zwiększenie o połowę wysiłków na rzecz ograniczenia emisji w ujęciu rocznym (czyli zamiast zmniejszania o 1 proc. konieczne będzie redukowanie o 1,5 proc. emisji). “Najistotniejszą zmianą będzie ta, która wymagana jest po 2030 r., gdy wskaźnik ograniczenia emisji będzie musiał przewyższyć poziomy historyczne o trzy – cztery razy, by osiągnąć cel określony na 2050 r.” – czytamy w raporcie.
Aby osiągnąć te cele, UE określiła szczegółowe wartości docelowe dotyczące ograniczenia emisji w sektorach objętych unijnym systemem handlu uprawnieniami do emisji (system ETS). W sektorach, które nie są objęte tym systemem, m.in. rolnictwie, transporcie, budownictwie, UE podejmuje działania wspólnie z państwami członkowskimi, ustanawiając wiążące, krajowe wartości docelowe w zakresie ograniczania emisji gazów cieplarnianych.
Raport wskazuje też na to, które kraje odpowiadają za największe emisje. Ponad jedna piąta z nich (20,4 proc.) jest emitowana przez Niemcy. Na drugim miejscu jest Wielka Brytania (11,9 proc.), na trzecim Francja (10,5 proc.). Polska znalazła się na piątym miejscu (8,5 proc. unijnych emisji). Nasz kraj ma jednak najgorszy z całej UE miks energetyczny. Najwięcej z wszystkich państw członkowskich wytwarzamy energii z węgla, natomiast niewiele ze źródeł odnawialnych. Polska należy też do grupy państw, które nie spełniają celu dotyczącego udziału energii ze źródeł odnawialnych w całkowitym zużyciu (wiele krajów już teraz spełnia cel na 2020 r.).
Przy założeniu wzrostu temperatury o 2 stopnie Celsjusza w porównaniu z poziomami z okresu przedindustrialnego klimat Europy w latach 2071-2100 może być diametralnie inny od tego w latach 1961-1990. Scenariusz zakładający wzrost temperatur poniżej 2 stopni odnosi się bowiem do średnich temperatur na świecie. Nawet jeśli stan ten zostanie osiągnięty (a wzrost może być większy), w niektórych regionach temperatury wzrosną o wiele więcej niż o 2 stopnie. Zimy w Skandynawii mogą być o średnio 5 do 8 stopni cieplejsze, a lata w Hiszpanii o 3 do 4 stopni gorętsze. W niektórych częściach Europy Środkowej i Skandynawii opady w okresie zimowym mogą być o ponad 25 proc. wyższe, natomiast na wybrzeżach Morza Śródziemnego w lecie o połowę mniejsze.
