Polski przemysł produkcji urządzeń dla energetyki odnawialnej

Strona główna > Wszystkie publikacje > Inne > Polski przemysł produkcji urządzeń dla energetyki odnawialnej

Data: 6 czerwca 2016

Tagi

Celem niniejszego raportu jest pokazanie rzeczywistego obrazu polskiej branży produkcji urządzeń dla OZE, wyzwań przed jakimi ona stanęła, szans na jej rozwój – na miarę wyzwań współczesnego świata oraz w pełni uzasadnionych, aspiracji nowoczesnego kraju.

Opracowanie ma na celu pokazanie stanu rozwoju krajowego przemysłu energetyki odnawialnej, uwarunkowania jego dalszego rozwoju oraz jego ekonomicznej i społecznej wartości dodanej, w tym korzyści społecznych, które wiążą się z wytworzeniem w kraju urządzeń i instalacji służących rozwojowi rozproszonych odnawialnych źródeł energii. Rozwój produkcji urządzeń dla OZE produkowanych w Polsce jest silnie związany z rozwojem rynku na energię z OZE oraz miejscem OZE w polityce energetycznej, przemysłowej i regionalnej. Część analityczna pracy służy wskazaniu potrzeby zmian ekonomiczno-prawnych dla realizacji programu modernizacji polskiego przemysłu i gospodarki w oparciu o OZE.

Intencją autorów jest również to, aby niniejsze opracowanie pozwoliło na szerszą refleksję i było wkładem w dyskusję nad szeroko rozumianą nowoczesną reindustrializacją polskiej gospodarki, ale też aby w sposób konkretny mogło być uwzględnione w dalszych pracach nad „Planem na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju”.

Streszczenie

Rozwój produkcji urządzeń dla odnawialnych źródeł energii (OZE) tworzy innowacje i największą ekonomiczną wartość dodaną w całej energetyce odnawialnej. Badania sektorowe i dane statystyczne potwierdzają, że to w przemyśle produktywność jest najwyższa. To właśnie przemysł decyduje np. o możliwościach eksportowych, a firmy eksportujące są w stanie zapewnić zatrudnienie w obszarach najbardziej innowacyjnych i najwyższe wynagrodzenie.

Rozwój energetyki odnawialnej bez rozwoju krajowego przemysłu nie pozwala na pełne wykorzystanie wszystkich korzyści jakie przynosi ze sobą rozwój OZE.
Brak jasnej krajowej strategii w obszarze energetyki odnawialnej i brak uwzględniania w polskiej polityce przemysłowej potrzeby promocji i kształtowania rozwoju przemysłu produkcji urządzeń dla OZE, utrudniły powstawanie większych firm, a tym bardziej takich, które mogłyby się stać światowymi liderami rynku w swoich obszarach. Powstało już jednak wiele firm, które w znaczącym zakresie zaspokajają potrzeby rynku krajowego w kluczowych segmentach rynku OZE i podejmują wysiłki na rzecz ekspansji międzynarodowej.

Sektor produkcji urządzeń dla OZE nie jest monitorowany w Polsce w sposób systematyczny i kompletny, nie ma go w krajowych statystykach. Krajowi producenci urządzeń dla OZE nie są też szeroko reprezentowani w stowarzyszeniach branżowych i izbach gospodarczych, przez co o problemach i potrzebach producentów urządzeń powszechnie niewiele wiadomo. Prowadzona przez Instytut Energetyki Odnawianej (IEO) jedyna w Polsce baza danych przedsiębiorstw produkcyjnych pracujących na rzecz sektora OZE „Polski przemysł OZE” została założona w 2007 roku.

W 2010 roku baza ta została zaktualizowana na zamówienie Ministerstwa Gospodarki, a następnie na koniec 2015 roku, z inicjatywy własnej IEO, została zweryfikowana. Na początku 2011 roku baza danych obejmowała 249 firm, z przeważającą liczbą firm specjalizujących się wyłącznie w produkcji urządzeń dla energetyki odnawialnej. Część z wówczas zidentyfikowanych firm zaprzestała działalności w branży OZE, część przestała istnieć, część z producentów urządzeń stała się importerami i dystrybutorami, ale na rynku OZE pojawiała się nowa grupa firm przemysłowych. Obecnie baza danych obejmuje 251 firm, w większości małych i średnich przedsiębiorstw. Mniej niż połowa z tych firm produkuje urządzenia zasadnicze. Pozostałe to dostawcy urządzeń niespecyficznych, czyli komponentów mających zastosowanie w różnych branżach (wielokomponentowa struktura produkcji w firmach wielobranżowych dotyczy szczególności branży biogazu, która wywodzi się głównie z branży zagospodarowania odpadów).

W ciągu ostatnich pięciu lat, w skutek zaburzeń na krajowym rynku energii z OZE spowodowanych przede wszystkim niesprzyjającymi regulacjami rynku energii elektrycznej z OZE (lub ich brakiem) i niespójnymi programami dotacji, ujawniły się niekorzystne tendencje, także w sektorze produkcji urządzeń. Spośród działających w 2010 roku przedsiębiorstw przemysłowych ubyło 18 firm, najwięcej w branży biogazu (12) i energetyki wiatrowej (4).

Jednocześnie pojawiły się nowe firmy. Najwięcej firm przybyło w branży kolektorów słonecznych (w szczególności w latach 2010-2013), a potem w branży fotowoltaicznej, ale także te branże natrafiły na problemy spowodowane głównie regulacjami nie biorącymi pod uwagę potrzeb producentów urządzeń dla OZE.

Ostatecznie do bazy danych doszło 20 firm, w tym 10 nowych, które podjęły się produkcji komponentów w ostatnich 2-3 latach. (dwie firmy w branży biomasy, po jednej z branży wiatrowej i fotowoltaicznej oraz sześć firm produkujących urządzenia pomocnicze). Dodatkowo w nadesłanych ankietach 14 firm (instalacyjnych, budowlanych, inżynieryjnych) wyraziło zainteresowanie produkcją urządzeń dla OZE.

Statystyka wynikająca z wyników tego badania nie jest pełna ani kompletna, ale pozwala wyprowadzić pewne ogólne wnioski co do struktury firm produkcyjnych, a częściowo ich kondycji ekonomicznej. O ile ogólna liczba firm w bazie danych nie uległa zmianie, o tyle daje się zauważyć tendencję do zwiększania się udziału i liczby firm wielobranżowych, produkujących komponenty (urządzenia niespecyficzne dla OZE) oraz trend zmniejszania się liczby firm wyspecjalizowanych w produkcji urządzeń zasadniczych, kluczowych dla danego segmentu branży OZE. Inna obserwacja, poparta ankietami z lat 2014-2015 przeprowadzonymi wśród firm branży słonecznej, pokazała niski stopień wykorzystania zdolności produkcyjnych, który kształtuje się na poziomie 20-40%.

Utrzymanie się tego trendu w dłuższym okresie, uczyni firmy produkcyjne nierentownymi (wysokie koszty stałe), a Polskę całkowicie zależną od importu nowoczesnych technologii dla energetyki odnawialnej.

Większość firm produkcyjnych zlokalizowanych jest w Polsce centralnej i zachodniej. Najwięcej z nich znajduje się w województwach: śląskim, mazowieckim, wielkopolskim i pomorskim.

CZYTAJ TAKŻE: Rozówj OZE. Bez miedzi ani rusz

Na tle innych województw Śląsk pozostaje liderem jeśli chodzi o zatrudnienie w przemyśle – ponad 40%. Udział ten, pomimo postępujących procesów wyludniania oraz spadku aktywności w tradycyjnym przemyśle węglowym, w ciągu ostatniej dekady nawet wzrósł o 0,5%. Potencjał województwa śląskiego opiera się głównie na kwalifikacjach oraz tradycyjnej infrastrukturze gospodarczej. Równie dobrze może on być wykorzystany do rozwoju przemysłu energetyki odnawialnej.

Uruchomiony i wspierany potencjał produkcji urządzeń dla OZE byłby zdolny w pewnym zakresie do kompensacji utraty miejsc pracy w sektorze górnictwa i tradycyjnej energetyki, nieuniknionej ze względów ekonomicznych. W regionie zbudowane zostały silne i konkurencyjne zręby regionalnego przemysłu OZE, zwłaszcza w zakresie produkcji kolektorów słonecznych, systemów fotowoltaicznych czy kotłów na biomasę – w tych obszarach Śląsk jest jednym z wiodących regionów w UE. Niestety, polityki sektorowe takie jak przemysłowa, energetyczna i polityka regionalna, a także ich instrumenty, nie sprzyjały do tej pory procesom trwałej modernizacji Śląska. Także w programie dla Śląska (Śląsk 2.0) z roku 2015, poprzedni rząd nie szukał rozwiązania i źródeł przewagi konkurencyjnej w rozwoju zaawansowanych, przyszłościowych technologii energetycznych, takich jak OZE, a które byłyby też dostosowane do istniejącej już na Śląsku infrastruktury. Nie dostrzeżono również pełni możliwości jakie na Śląsku daje łatwiejszy niż w innych regionach dostęp do wykwalifikowanych kadr dla przemysłów mających szanse konkurencji na rynkach energii.

Wg statystyk prowadzonych przez IEO, do końca roku 2014 energetyka odnawialna w Polsce stworzyła ponad 33,8 tys. miejsc pracy, przy czym w latach 2012-2014 odnotowano ubytek ok. 600-700 miejsc pracy. W 2014 roku w całej UE w sektorze OZE pracowało ponad 1,1 mln osób (w przeliczeniu na pełne etaty). Oznacza to, że Polska z 3% udziałem zatrudnienia w branży OZE nie wykorzystuje w pełni potencjału tworzenia miejsc pracy w tym obszarze.

Najważniejszym, a z perspektywy możliwości eksportowych – wręcz nieograniczonym źródłem zwiększania zatrudnienia w energetyce odnawialnej jest krajowa produkcja urządzeń.

ZOBACZ TAKŻE: Miedziane instalacje elektryczne. Zobacz, dlaczego warto postawić na miedź

W opracowanym przez IEO w 2013 roku tzw. scenariuszu „rewolucji energetycznej”1, zatrudnienie w branży OZE w roku 2030 mogłoby wynieść ponad 100 tys. miejsc pracy. Realizacja tego scenariusza pozwoliłaby na podniesienie ogólnego stanu zatrudnienia w energetyce z uwzględnieniem energetyki konwencjonalnej, w tym węglowej, z 168 tys. w 2010 roku do 173 tys. w 2030 roku. Jeżeli jednak kontynuowana byłaby dotychczasowa polityka energetyczna (pasywna wobec OZE) mogłoby to doprowadzić do spadku zatrudnienia w całej energetyce o 79 tys. pracowników, co oznacza „ucieczkę” miejsc pracy i odpływ kapitału z kraju. Utrata miejsc pracy w sektorze energetycznym oznacza także pogorszenie bilansu wymiany handlowej i wartości dodanej przemysłu energetycznego.

Przemysł energetyki odnawialnej stoi przed olbrzymią szansą i wyzwaniem. Jak wykazano w niniejszym raporcie, w celu wypełnienia zobowiązania Polski wobec UE: minimum 15% udziału energii z OZE w krajowym bilansie energetycznym, w latach 2016-2020 należy zrealizować inwestycje w nowe źródła OZE o łącznej mocy ponad 14,7 GW, w tym 5,5 GW w źródłach elektrycznych i 9,2 GW w źródłach cieplnych. W stosunku do roku 2015 moce i zdolności produkcyjne powinny wzrosnąć o 85% dla energii elektrycznej (tempo wzrostu 17% na rok) i o 77% dla ciepła (tempo wzrostu 15% na rok) do roku 2020. Łączne obroty na rynku inwestycji w OZE w okresie 2016-2020 powinny wynieść ponad 66 mld zł, w tym 25 mld zł na rynku ciepła z OZE oraz 24 mld zł na nowym, dynamicznym rynku tzw. małych źródeł i źródeł prosumenckich.
Dla sektora energetyki słonecznej cieplnej (obecnie wiodąca branża przemysłowa w OZE) i fotowoltaicznej (branża ta dopiero w Polsce się tworzy, ale wskazuje na dużą dynamikę i wyjątkowy potencjał), przeprowadzono bardziej szczegółowe analizy możliwości rozwoju branży oraz tworzenia miejsc pracy w produkcji urządzeń, ich instalacji oraz serwisie, a także wartości dodanej w dłuższym okresie – do 2030 roku. Pokazały one olbrzymi potencjał ekonomicznej wartości dodanej w tej branży i pozwoliły ocenić możliwości jej zwielokrotnienia, o ile rozwój branży będzie się szeroko opierać (tak jak ma to miejsce obecnie w przypadku tzw. płaskich kolektorów słonecznych) na krajowej produkcji urządzeń. Tylko w przemyśle związanym z tymi dwoma branżami, zatrudnienie w roku 2030 może sięgnąć 20 tys. etatów przy samej produkcji urządzeń, a łączne roczne przychody podatkowe budżetu państwa mogą przekroczyć ponad 3,1 mld zł (w całym okresie do 2030 roku, skumulowany przychód z tej branży dla budżetu państwa na lata 2015-2030 może wynieść łącznie 18,5 miliarda złotych). Ogółem zatrudnienie w całej branży energetyki słonecznej oraz wielkość danin publicznych w 2030 roku byłyby porównywalne z obecnymi, analogicznymi wskaźnikami dla największych, tradycyjnych koncernów energetycznych. Jednak miejsca pracy i przychody podatkowe generowane byłyby w sposób trwały, a przemysł mógłby być równomiernie rozłożony na obszarze państwa i służyć w ten sposób spójności społecznej oraz gospodarczej całego kraju. W raporcie pokazano też doświadczenia i zidentyfikowano wielorakie możliwości zaangażowania się w produkcję urządzeń dla OZE, na rynek krajowy i zagraniczny, innych przemysłów: stoczniowego, zbrojeniowego, ICT, elektrotechnicznego czy miedziowego.

CZYTAJ TAKŻE: Energetyka wiatrowa. Zobacz raport

W perspektywie najbliższych 10-15 lat, potencjał rozwojowy polskich przedsiębiorstw przemysłowych produkujących urządzenia dla sektora energetyki odnawialnej, a w ślad za tym

– potencjał reindustrializacji gospodarki i modernizacji polskiego przemysłu oraz szanse jego transformacji w kierunku innowacyjnej i zielonej gospodarki, zależą od polityki energetycznej. W szczególności zależą od wielkości udziału i struktury produkcji energii z OZE oraz spójności polityki energetycznej z polityką przemysłową. Brak ambitnej polityki rozwoju OZE, nowoczesnych technologii czy przemysłu produkcji urządzeń dla OZE pozbawia polską gospodarkę znaczącej wartości dodanej, a także może doprowadzić do utraty konkurencyjności na rynku energii i zależności od importu technologii.

W debacie politycznej i dyskusjach o strategii gospodarczej podnoszony jest argument, że „najlepszym wsparciem dla producenta urządzeń jest jego klient”. Jest w tym wiele prawdy, w szczególności w przypadku sektorów już okrzepłych, gdzie nie tyle chodzi o uruchamianie produkcji urządzeń, ile o doskonalenie rozwiązań konstrukcyjnych i zwiększanie skali produkcji. Ta metoda jest jednak zawodna, gdy celem jest pokonanie bariery wejścia na rynek zupełnie nowych produktów i tworzenie nowych branż. Z tym mamy niestety często do czynienia w energetyce odnawialnej, gdzie bariera wejścia na rynek przybiera formę „błędnego koła”. Problem staje się szczególnie istotny, jeżeli krajowa produkcja nie zabezpiecza łańcucha dostaw i korzysta z pełnego łańcucha wartości w obszarach strategicznych inwestycji rozwojowych. Problemem jest też to, że odbiorcy końcowi uzyskiwać mogą wsparcie ze środków publicznych (np. z UE), ale kreowany w ten sposób rynek niedostatecznie mobilizuje krajowy sektor produkcji urządzeń lub sektor ten przegrywa z importem. Z taką sytuacją mamy niestety do czynienia w niektórych branżach w Polsce. Wśród ekspertów i w społeczeństwie istnieje przeświadczenie, że zbyt dużo środków zainwestowanych w produkcję energii z OZE wypływa za zakup zagranicznych urządzeń i technologii. Tymczasem oczywistym jest fakt, że jak firmy produkują mało to produkują drogo. Wtedy albo spada popyt, albo firmy tracą konkurencyjność na rzecz zagranicznych przedsiębiorstw. Druga oczywista wydawałoby się zasada jest prostą implikacją: jak Polska nie będzie wspierać rozwoju produkcji energii z OZE, to nie będzie rynku na maszyny i urządzenia produkowane w polskich firmach – trzeba je będzie doraźnie importować.

Krajowy rynek OZE rozwija się impulsowo i chaotycznie, co nie pozwala firmom przemysłowym na podejmowanie inicjatyw i długofalowych działań w zakresie uruchamiania produkcji urządzeń, gdzie potrzebne są przewidywalne, stabilne ramy inwestycyjne. Brak korekt w polityce energetycznej i przemysłowej doprowadzić może do ucieczki środków za granicę i zwiększania importu. Najbardziej brakuje skoordynowanych działań systemowych. W Polsce promuje się jednostkowe innowacyjne projekty innowacyjne, np. z obszarów technologii materiałowych (grafen, perowskity), chemicznych lub biochemicznych. Niestety zapomina się o niezbędnej korelacji rynku energii z rynkiem produkcji urządzeń i innowacji. Wsparcie w postaci grantów nie pozwala na stworzenie rynku, przez co również nie będzie realizowana produkcja seryjna.

W sytuacji, gdy inne kraje UE wyznaczają własne cele udziału energii z OZE na 2030 rok, przekraczające cel stawiany dla całej UE (27% energii z OZE w bilansie zużycia energii), a krajowa polityka energetyczna nie odnosi się do roli energetyki odnawialnej po 2020 roku, uruchamianie w Polsce produkcji urządzeń dla OZE jest dużym wyzwaniem, obciążonym dużym ryzykiem politycznym i prawnym. Narastające opóźnienia związane z ustalaniem nowych, zbieżnych z unijnymi, krajowych celów rozwoju energetyki i OZE w perspektywie średnioterminowej (do 2030 roku), są zaniechaniem wpływającym na osłabienie innowacyjności i konkurencyjności całego polskiego przemysłu, którego strategicznie ważnym elementem jest przemysł energetyki odnawialnej.

Szans na zwiększenie konkurencyjności oraz dalszy rozwój krajowego przemysłu produkcji urządzeń dla energetyki odnawialnej w Polsce należy szukać przede wszystkim w instrumentach polityki energetycznej i polityki przemysłowej. Jednakże należy zauważyć, że obecna polityka energetyczna sama w sobie jest źródłem największych barier dla rozwoju innowacyjnej gospodarki i zielonej energetyki. Największym paradoksem może być to, że uchwalona w lutym 2015 roku ustawa o OZE, a także jej tegoroczna nowelizacja (w części dotyczącej wprowadzenia aukcji na energię z OZE i w przypadku wykreślenia instrumentu taryf gwarantowanych) nie będzie promować energetyki odnawialnej, i wiele wskazuje na to, że nie będzie też promować krajowego przemysłu OZE.

CZYTAJ WIĘCEJ:

Fotowoltaika i jej optymalizacja. Rola trwałości materiałów i efektywności energetycznej

Rozwój OZE i elektromobilności. Jaką rolę ma do odegrania miedź?

Jednym z systemowych skutków doczasowej polityki niedoceniania rynku OZE i problemów jakie to generuje dla działów gospodarki, które mają potencjał przemysłowy na dostarczanie wyrobów dla branży OZE i na dalszą ekspansję w tym kierunku, jest ubytek wyspecjalizowanej kadry w nowych obszarach technologicznych i na nowych rynkach. Inwestowanie w kadry jest trudne, szczególnie jeśli nie ma krajowej strategii OZE, a strategia tworzy się w oderwaniu od najważniejszych trendów na rynkach światowych. W systemowym podejściu do budowania strategii firm przemysłowych w obszarze energetyki odnawialnej przeszkadza brak jasnej polityki energetycznej państwa w pespektywie długoterminowej oraz koncentracja na celach krótkoterminowych. Problemem jest też brak dostępu do aktualnej, przejrzystej, ogólnodostępnej i wiarygodnej informacji o rynku oraz jego monitoringu. Za rozwojem nowych technologii nie nadąża system statystyczny. Konieczne wydają się zmiany w statystyce publicznej dotyczące OZE. Konieczne jest uwzględnienie w formularzach oraz wyodrębnienie w statystykach GUS kategorii „przemysł produkcji maszyn dla urządzeń dla OZE” – w wykazach PKD i PKWiU. Pomocne w podejmowaniu strategicznych i systemowych decyzji w sektorze przemysłu zainteresowanego produkcją urządzeń na rzecz OZE, mogłoby być regularne zaopatrywanie firm w dostosowane do ich profilu serwisy techniczne i rynkowe dotyczące OZE oraz profesjonalne, aktualne i całościowe raporty rynkowe i katalogi urządzeń produkowanych w Polsce, ukierunkowane też na szkolenia dla kadry zarządzającej i administracji, zwłaszcza odpowiedzialnej za promocję eksportu i innowacje technologiczne.

Autorzy raportu mają nadzieje, że pewną rolę w zakresie szerszej i jednocześnie ukierunkowanej informacji oraz w sensie inspiracji, może pełnić niniejszy, niezależny raport. Nie ulega jednak wątpliwości, że konieczne jest znacznie większe zaangażowanie rządu i wyspecjalizowanych agend rządowych w promocję krajowej produkcji urządzeń oraz rozwoju technologii na potrzeby energetyki odnawialnej. Przede wszystkim chodzi o branie pod uwagę, przy tworzeniu polityki energetycznej oraz miksu energetycznego, wielkości pozostałych do wykorzystania (nie tych obecnie wykorzystywanych) odnawialnych zasobów energii, światowych trendów w technologiach energetycznych oraz możliwości wykorzystana istniejącego potencjału przemysłowego i rozwoju produkcji w Polsce urządzeń dla OZE, najpierw na rynek krajowy, a potem na eksport.

Wydzielenie Ministerstwa Energii z byłego Ministerstwa Gospodarki może, w pewnych obszarach mieć swoje uzasadnienie. Ale może też utrudnić dostrzeżenie i wykorzystanie potencjału przemysłu produkcji urządzeń dla OZE. Problem przekracza ramy polityki resortowej i o ile nie stanie się równolegle także priorytetem Ministerstwa Rozwoju oraz agend rządowych odpowiedzialnych za politykę innowacyjną, polski przemysł OZE nie będzie się rozwijał.

Raport dotyczący szans rozwoju przemysłu produkcji urządzeń dla energetyki odnawialnej w Polsce, autorzy dedykują jako wkład w rządowy „Plan na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju” oraz przyczynek do prac nad nową polityką energetyczną Polski. Autorzy oczekują też, że krajowy przemysł produkcji urządzeń dla OZE będzie brany pod uwagę w pracach nad nowelizacją ustawy o OZE oraz nad polityką energetyczną i polityką innowacji.

1. Wprowadzenie

„Po co promować odnawialne źródła energii ze środków polskiego konsumenta energii skoro do ich budowy musimy importować urządzenia z Chin lub Niemiec i wspierać tamtejsze gospodarki oraz rynki pracy?”. Takie stwierdzenia, uzasadniające zazwyczaj brak alternatywy dla dalszego wspierania sektora tradycyjnej energetyki (nota bene opartej coraz bardziej na imporcie w węgla i energii elektrycznej) i promowania energetyki jądrowej, która w 100% będzie oparta na importowanej technologii, można często usłyszeć w Sejmie, podczas debat, posiedzeń komisji sejmowych, na konferencjach energetycznych oraz przeczytać na forach internetowych. Wątpliwości tego rodzaju podnoszone są też przez przedstawicieli rządu2, choć zazwyczaj nie idą za nimi konkretne działania na rzecz poprawy sytuacji. Takie pytania, a często też brak informacji i wiedzy o faktycznym obrazie rynku technologii energetycznych, zamykają zazwyczaj dyskusję o rozwoju OZE w Polsce.

Rzadko kiedy pytający i jednocześnie stawiający takie tezy czekają w ogóle na odpowiedź. Tymczasem odpowiedzi są proste:

Polska nie musi importować urządzeń dla OZE,
Polskie firmy w dużym zakresie produkują urządzenia OZE,
Polska eksportuje, a w kilku branżach jest nawet eksporterem netto urządzeń OZE,
Branża OZE już teraz zatrudnia ponad 33 tys. Polaków.

Oczywiście Polska mogłaby produkować znacznie więcej urządzeń dla energetyki odnawialnej oraz znacznie więcej eksportować (ma ku temu wszelkie przesłanki), zwiększać dzięki temu ekonomiczną i społeczną wartość dodaną całej krajowej energetyki, ale pytanie o to, dlaczego tak się nie dzieje już w debacie nie pada.

W krajowej nomenklaturze nie występuje pojęcie „przemysłu urządzeń energetyki odnawialnej”. Do tej pory w statystyce obejmującej działy, gałęzie przemysłu i wyroby, nie ma wyodrębnionego formalnie działu przemysłu „odnawialne źródła energii”, gałęzi, ani nawet branży „przemysłu produkcji urządzeń dla OZE” i wszystkich jej kluczowych wyrobów. Także z tego powodu przemysł OZE trudno jest badać, monitorować jego rozwój oraz kształtować pod potrzeby polityki energetycznej i przemysłowej, czy też celowo oraz skutecznie wspierać.

Z perspektywy polityki państwa problematyka produkcji urządzeń OZE w Polsce została uwzględniona po raz pierwszy w „Polityce energetycznej Polski do 2030 roku” (PEP2030). W dokumencie tym zwrócono uwagę na potrzebę i zasadność stymulowania rozwoju produkcji urządzeń dla energetyki odnawialnej oraz wspierania przedsiębiorców zainteresowanych produkcją urządzeń lub ich elementów wykorzystywanych w instalacjach OZE. Niestety, nie poszły za tym stosowne działania, a w projekcie nowej „Polityki energetycznej Polski do 2050” z sierpnia 2015 roku (PEP’2050) kwestie rozwoju przemysłu produkcji urządzeń dla potrzeb krajowej energetyki zostały w ogóle pominięte. Dokument zdominowały kwestie surowcowe i struktura krajowego „miksu” energetycznego. Natomiast w projekcie „Programu Działań Wykonawczych do PEP’2050” pojawiło się zadanie: „Analiza możliwości wprowadzenia instrumentów wsparcia rozwoju produkcji urządzeń dla energetyki odnawialnej dla potrzeb krajowych i eksportu”, uzasadnione przez Ministerstwo Gospodarki potrzebą rozwoju innowacyjnej, zielonej gospodarki oraz poprawą bilansu handlowego w zakresie urządzeń dla sektora energetyki odnawialnej. Należy jednak podkreślić, że nieproporcjonalnie więcej zaproponowanych działań wykonawczych w PEP’2050 dotyczy przemysłu węglowego i jądrowego oraz ułatwień dla przemysłu energochłonnego.

Problem zaopatrzenia krajowych inwestorów w urządzenia do realizacji nowych projektów został dostrzeżony już w 2007 roku, przy okazji uruchamiania w Polsce środków z funduszy UE na lata 2007-2013 na dotacje do nowych inwestycji, kiedy istniała poważna obawa o możliwości zaopatrzenia w urządzenia dla OZE, nawet w przypadku pozyskania ich z importu (długie oczekiwania na dostawy), w sytuacji niepełnego pokrycia potrzeb produkcją krajową. W efekcie, w ramach Programu Operacyjnego „Infrastruktura i Środowisko”, wyodrębniono zadanie 10.3 „Rozwój produkcji urządzeń dla odnawialnych źródeł energii”. Alokacja na to działanie, wdrażane dopiero od 2011 roku przez Ministerstwo Gospodarki, wynosiła ok. 33 mln euro (136 mln zł), a w konkursie wzięło udział 15 firm technologicznych z branży OZE.

Znaczenie tej problematyki, narasta także z powodu zobowiązań Polski wobec UE, zarówno w realizacji w okresie do 2020 roku wynikających z obecnej dyrektywy 2009/28/WE

o promocji odnawialnych źródeł energii, jak i nowych zobowiązań – po 2020 roku, wynikających z nowego pakietu klimatyczno-energetycznego UE z października 2014 roku. Znaczenie produkcji urządzeń dla OZE w kraju pogłębia ogólnoświatowy, trwały boom inwestycyjny na zielone technologie. Światowy przemysł produkcji urządzeń, pomimo pewnego zahamowania w okresie 2007/2008, ponownie nie zaspokaja w pełni rosnących potrzeb inwestorów w niektórych branżach i regionach świata.

Stwarza to szansę nie tylko na rozwój krajowego przemysłu na rzecz pokrycia potrzeb rynku wewnętrznego, ale i na eksport. W 2010 roku został uruchomiony projekt Ministerstwa Środowiska „Akcelerator Zielonych Technologii”, znany jako GreenEvo, mający na celu pomoc polskim firmom z obszaru zielonych technologii, w tym w szczególności firmom – eksporterom zajmujących się produkcją urządzeń dla odnawialnych źródeł energii. Wsparcie udzielane w ramach projektu GreenEvo pomagało firmom w poruszaniu się na rynkach międzynarodowych, wzmacniało ich konkurencyjność oraz generalnie pomagało wykorzystać potencjał Polski w tym obszarze. Z programu skorzystały 24 innowacyjne firmy przemysłowe branży OZE.

Podejmowane dotąd krajowe próby międzynarodowej promocji technologii tzw. „zielonej gospodarki”, choć były cenne, trzeba uznać za doraźne i niewystarczające. W USA, sektor przemysłu urządzeń dla OZE ma zapewnione wsparcie Ministerstwa Energetyki, oferowane na podstawie monitoringów i analiz przygotowanych przez rządowe Centrum Produkcji Czystych Technologii. Polityka przemysłowa w obszarze czystych technologii jest również przedmiotem rosnącego zainteresowania UE. Potwierdza to komunikat Komisji Europejskiej z 2014 roku3, przygotowany z myślą poszukiwania m.in. sposobów ożywienia gospodarki i zapewnienia zrównoważonego rozwoju całej Wspólnoty, a nie tylko liderów, takich jak Niemcy, Dania, Szwecja, Finlandia, Włochy, Hiszpania. W ramach nowej agendy 2014-2019 Komisja Europejska mówi o „potrzebie zapewnienia spójności między polityką przemysłową, klimatyczną i energetyczną”.

Coraz wyraźniej do świadomości społecznej na świecie i do elit gospodarczych w Polsce przebija się teza, że mniej nowoczesne społeczeństwa czerpią z bogactwa i pozyskania zasobów naturalnych, a bardziej nowoczesne z ich przetwarzania w przemyśle przetwórczym. Z drugiej strony dostrzegane są ograniczenia w tworzeniu dobrobytu narodów w wyniku rozwoju usług (niewątpliwe potrzebnych) oraz tzw. „finansyzacji” (powiększania dominacji gospodarki finansowej nad realną). Istnieje zatem pilna potrzeba zdefiniowania krajowego modelu polityki przemysłowej, w której strategicznie znaczenie odegra sektor zielonej gospodarki, w tym przemysł energetyki odnawialnej. Trudno sobie wyobrazić, aby będąc członkiem Unii Europejskiej, która była i ma ambicje pozostać światowym liderem w technologiach OZE4, Polska nie promowała własnego przemysłu OZE. Projekt „Priorytetów Polityki Przemysłowej 2015-2020+”, autorstwa Ministerstwa Gospodarki z maja 2015 roku, nie formułował wprawdzie konkretnych działań wspierających rozwój przemysłu energetyki odnawianej, ale zapowiadał przegląd sektorów przemysłowych pod kątem oceny konkurencyjności i identyfikacji barier rozwojowych. Postulaty te znalazły też odbicie w przygotowanych przez wicepremiera Mateusza Morawieckiego w Ministerstwie Rozwoju założeniach „Planu na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju” z lutego br. Plan ten może stworzyć stabilne warunki dla rozwoju polskiego przemysłu produkcji urządzeń dla energetyki odnawialnej.

1. Uwagi metodyczne

W sytuacji braku oficjalnych statystyk dotyczących sektora przemysłu produkcji urządzeń dla OZE, na potrzeby niniejszej pracy, dokonano najprostszego i stosowanego w innych pracach Instytutu Energetyki Odnawialnej, rodzajowego pogrupowania krajowego przemysłu energetyki odnawialnej. Przyjęto następujący sposób nazewnictwa oraz grupowania urządzeń i technologii, z uwzględnieniem ich przeznaczenia do wytwarzania energii eklektycznej, ciepła oraz biopaliw5:

energetyka wiatrowa: elektrownie wiatrowe małe i duże oraz morskie elektrownie wiatrowe,
przetworniki energii promieniowania słonecznego: kolektory słoneczne (płaskie i próżniowe) oraz systemy fotowoltaiczne,
biogazownie: rolnicze, na oczyszczalniach ścieków, na wysypiskach,
wytwórnie biopaliwa: bioetanolu i biodiesela oraz nowe technologie,
kotły na biopaliwa stałe (biomasę): ciepłownicze, energetyczne,
małe elektrownie wodne,
systemy geotermalne: ciepłownie geotermalne (geotermia głęboka), indywidualne systemy grzewcze (geotermia płytka we współpracy z pompami ciepła).

Tam gdzie było to niezbędne, urządzenia podzielono dodatkowo z uwagi na ich znaczenie w instalacji OZE i w łańcuchu dostaw na:

zasadnicze,
towarzyszące (komponenty),

oraz z uwagi na zasadniczy cel i przeznaczenie produkcji na:

specyficzne dla OZE i
niespecyficzne (o wielorakim przeznaczeniu i zastosowaniach).

Tam, gdzie było to możliwe (np. w przypadku przemysłu energetyki słonecznej), analiza zapotrzebowania i dostaw na urządzenia zasadnicze została poszerzona o produkcję i dostawy komponentów oraz o montaż podzespołów. W sposób specjalny, w łańcuchu dostaw przemysłu produkcji urządzeń dla OZE uwzględniono urządzenia automatyki przemysłowej oraz urządzenia pomiarowe, jak również rolę całego sektora automatyki przemysłowej i teleinformatyki (ICT), który coraz silniej przenika się z przemysłem zielonej gospodarki oraz inteligentnej energetyki.

Punktem wyjścia do analiz są wyniki raportu „Analiza możliwości rozwoju produkcji urządzeń dla energetyki odnawialnej”, ekspertyzy wykonanej przez IEO dla Ministerstwa Gospodarki (2010). Ówczesne wyniki zostały opatrzone aktualnym komentarzem. W Instytucie Energetyki Odnawialnej dokonano aktualizacji stworzonej na koniec 2010 roku bazy danych polskich producentów urządzeń dla OZE „Polski Przemysł OZE – aktualizacja na koniec 2015 roku”. Na potrzeby niniejszego raportu dokonano weryfikacji bazy danych z 2010 roku o polskim przemyśle OZE, oraz (na tym etapie) aktualizacji poprzez ankiety. Z uwagi na stosunkowo największe zmiany jakie zaszły w branży słonecznej od 2010 roku, wysoki stopień konkurencyjności międzynarodowej branży, olbrzymi i dalej wysoce niewykorzystany potencjał rozwojowy oraz wkład w rozwój tworzonej dopiero krajowej energetyki rozproszonej, najszerszej aktualizacji i proporcjonalnie najwięcej miejsca poświecono właśnie energetyce słonecznej. Polski przemysł energetyki słonecznej może stanowić punkt odniesienia dla przemysłów pracujących na rzecz innych rodzajów OZE.

Lista zidentyfikowanych w 2010 roku i zweryfikowanych w 2015 roku przedsiębiorstw znajduje się w załączniku nr 1 do opracowania. Uzupełnieniem jej jest szczegółowo opisana w raporcie, zaktualizowana na koniec grudnia 2015 roku lista producentów urządzeń dla energetyki słonecznej. Koncentrując się przy tworzeniu i aktualizacji bazy danych na produkcji urządzeń dla OZE, mniej uwagi poświęcono importerom i instalatorom oraz urządzeniom stosowanym w sektorze OZE, jednak niespecyficznym dla niego i występującym także w wielu innych branżach.

Oprócz problemów związanych ze zdefiniowaniem na potrzeby pracy pojęcia „urządzenia dla energetyki odnawialnej’, zaszła konieczność zdefiniowania pojęcia „producenta urządzeń dla OZE”. Ze względów metodycznych oraz z uwagi na brak dostępnych informacji statystycznych, na potrzeby przygotowania niniejszej pracy skupiono się w szczególności na producentach „wytwarzających produkty na terenie kraju” (decyduje miejsce pochodzenia urządzenia, a nie np. „narodowość” kapitału czy własność patentu na urządzenie lub technologię wytwarzania) oraz na zasadniczych dla branży OZE technologiach i produktach występujących jednocześnie w różnych rodzajach OZE. Pominięte aspekty, np. pochodzenie kapitału, własność patentów, rynki międzynarodowe, czy szczegółowa analiza wartości dodanej całego sektora OZE, powinny być przedmiotem dalszych badań.

Pomimo ograniczeń w sensie dostępu do danych oraz ograniczeń wynikających z przyjętych założeń metodyki pracy, przeprowadzone analizy dopełniają obraz dla całej branży, a wnioski z prac można odnosić do całej branży produkcji urządzeń dla OZE.

1. Stan rozwoju krajowego przemysłu produkcji urządzeń i dostawców rozwiązań dla energetyki odnawialnej

4.1 Rola i miejsce produkcji urządzeń w łańcuchu dostaw dla energetyki odnawialnej – wprowadzenie

Wszystkie kraje rozwinięte, wpisując się w ostatniej dekadzie w megatrendy światowej „zielonej gospodarki”, potwierdziły tezę, że produkcja urządzeń dla OZE odgrywa kluczową rolę w budowie gospodarki innowacyjnej i w tworzeniu ekonomicznej wartości dodanej 67

Badania sektorowe i dane statystyczne niezawodnie potwierdzają, że w przemyśle produktywność jest najwyższa i to przemysł decyduje m.in. o możliwościach eksportowych, a firmy eksportujące są w stanie zapewnić zatrudnienie w obszarach najbardziej innowacyjnych i oferujących najwyższe wynagrodzenie. Wobec skierowania uwagi polityków i społeczeństwa na zaopatrzenie w surowce energetyczne i energię, fakty te nie zawsze są dostrzegane i uwzględniane w polityce energetycznej. Także polityka przemysłowa zbyt często realizowana jest w oderwaniu od sektora produkcji urządzeń dla energetyki, co przynosi negatywne skutki dla energetyki w postaci bariery dostępu do nowoczesnych technologii energetycznych, dla gospodarki – konieczność importu urządzeń i technologii, a tak dla rozwoju społecznego poprzez utratę potencjału tworzenia miejsc pracy i wartości dodanej.

Na poniższym schemacie 8 pokazano, że przemysł produkcji urządzeń dla OZE, choć sam w sobie tworzy niezwykle szeroką sieć powiazań i działań,9 to stanowi element znacznie bardziej złożonego cyklu dostaw i tworzenia wartości ekonomicznej. Ten cykl, w ogólnym przypadku, obejmuje zarówno realizację procesu inwestycyjnego OZE, jak szeregu procesów pomocniczych w szeroko rozumianym otoczeniu dalszego rozwoju energii odnawianej.

Rys. 4.1. Miejsce produkcji przemysłowej urządzeń dla OZE (manufacturing) na tle całego cyklu (LCA) dostaw i tworzenia wartości w energetyce odnawialnej (przypadek wytwarzania energii elektrycznej z OZE). Kolorem czerwonym zaznaczono miejsce produkcji przemysłowej urządzeń dla OZE w cyklu dostaw i tworzenia wartości ekonomicznej projektów OZE.

O ile dla inwestującego w budowę OZE zapewnienie dostawy odpowiednich urządzeń jest zawsze kwestią kluczową (zazwyczaj same urządzenia stanowią ponad 50% kosztów projektu inwestycyjnego i decydują o wielkości przychodów na etapie eksploatacji), o tyle wsparcie branży energetycznej zazwyczaj nakierowane jest na inwestorów, a nie długoterminowo na producentów i dostawców urządzeń dla OZE. Dla producentów urządzeń dla OZE szczególne znaczenie ma kształtowanie polityki energetycznej w powiązaniu z polityką przemysłową oraz odpowiednie dla polityki energetycznej i przemysłowej priorytety w polityce naukowej: badań i rozwoju technologicznego (patrz wyróżnienia na rys. 4.1). Polski przemysł produkcji urządzeń dla OZE rozwinął się przede wszystkim pod potrzeby rynku wewnętrznego energetyki odnawialnej stymulowanego polityką UE i sam w sobie nie był dotychczas wspierany w sposób celowy i strategiczny (poza skromnym wsparciem przez państwo eksportu urządzeń). Brak jasnej krajowej strategii w obszarze energetyki odnawialnej i brak uwzględniania w polityce przemysłowej potrzeby promocji i kształtowania rozwoju przemysłu produkcji urządzeń dla OZE, utrudniły powstawanie większych firm, liderów rynku w swoich obszarach nie tylko w skali kraju, ale i na świecie. Powstało już jednak wiele firm, które w znaczącym zakresie zaspokajają potrzeby rynku krajowego w kluczowych segmentach rynku OZE i podejmują wysiłki na rzecz ekspansji międzynarodowej.

4.2. Identyfikacja przedsiębiorstw zajmujących się produkcją urządzeń, komponentów i półproduktów wykorzystywanych w instalacjach OZE

Krajowa literatura dotycząca sektora produkcji urządzeń dla OZE jest uboga. Zaliczyć do niej można jedynie trzy ekspertyzy Instytutu Energetyki Odnawialnej (IEO) wykonane na zamówienie rządu w latach 2007-2011. Kolejno były to następujące prace badawcze:

„Ocena stanu i perspektywy produkcji krajowej urządzeń dla energii odnawialnej” – ekspertyza dla Ministerstwa Środowiska (2007),
„Analiza możliwości rozwoju produkcji urządzeń dla energetyki odnawialnej” – ekspertyza dla Ministerstwa Gospodarki (2010),
„Określenie potencjału energetycznego regionów Polski w zakresie OZE – wnioski dla Regionalnych Programów Operacyjnych na okres programowania 2014-2020” – ekspertyza dla Ministerstwa Rozwoju Regionalnego (2011).

Powyższe ekspertyzy były pomocne w „mapowaniu” i okazjonalnym monitorowaniu sektora produkcji urządzeń dla OZE. W efekcie powstała jedyna w Polsce, prowadzona przez IEO baza danych przedsiębiorstw produkcyjnych pracujących na rzecz sektora OZE. Baza ta pt. „Polski przemysł OZE” została założona w 2007 roku. W 2010 roku baza ta została zaktualizowana na zamówienie Ministerstwa Gospodarki, a następnie na koniec 2015 roku, z inicjatywy własnej IEO, została zweryfikowana. Na początku 2011 roku baza danych obejmowała 249 firm, z przeważającą liczba firm specjalizujących się wyłącznie w produkcji urządzeń dla energetyki odnawialnej. Część z wówczas zidentyfikowanych firm zaprzestała działalności w branży OZE, część przestała istnieć, część z producentów urządzeń stała się importerami i dystrybutorami, ale na rynku OZE pojawiała się nowa grupa firm przemysłowych. Obecnie baza danych

obejmuje 251 firm, w większości małych i średnich przedsiębiorstw. Mniej niż połowa z tych firm produkuje urządzenia zasadnicze, pozostałe to dostawcy urządzeń niespecyficznych, czyli komponentów mających zastosowanie w różnych branżach (wielokomponentowa struktura produkcji w firmach wielobranżowych dotyczy w szczególności branży biogazu, która wywodzi się z większej branży zagospodarowania odpadów). W ciągu ostatnich pięciu lat, w skutek zaburzeń na krajowym rynku energii z OZE, spowodowanych przede wszystkim niesprzyjającymi regulacjami rynku energii elektrycznej z OZE (lub ich brakiem) i niespójnymi programami dotacji, ujawniły się niekorzystne tendencje także w sektorze produkcji urządzeń. Spośród działających w 2010 roku przedsiębiorstw przemysłowych ubyło 18 firm, najwięcej w branży biogazu (12) i energetyki wiatrowej (4).

Ostatecznie do bazy danych doszło 20 firm, w tym 10 nowych, które podjęły się produkcji komponentów w ostatnich 2-3 latach (dwie firmy w branży biomasy, po jednej z branży wiatrowej i fotowoltaicznej oraz sześć firm produkujących urządzenia pomocnicze). Dodatkowo w nadesłanych ankietach 14 firm (instalacyjnych, budowlanych, inżynieryjnych) wyraziło zainteresowanie produkcją urządzeń dla OZE.

Wykaz wszystkich firm znajduje w załączniku do raportu. Syntetyczne podsumowanie aktualnej zawartości bazy danych przedsiębiorstw z branży OZE przedstawia tabela 4.1 i ilustruje rysunek 4.2.

Tab. 4.1 Podsumowanie zawartości bazy danych przedsiębiorstw produkujących maszyny i urządzenia dla branży OZE.

POBIERZ CAŁY RAPORT (2016)

Przypisy:

1) Instytut Energetyki Odnawialnej: [R]ewolucja energetyczna dla Polski. Scenariusz zaopatrzenia Polski w czyste nośniki energii w perspektywie długookresowej. Warszawa, 2013 r. URL: http://www.ieo.pl/pl/aktualnosci/733-ieo-zakoczyo-prace- nad-raportem-na-zlecenie-greenpeace-polska-raport-rewolucja-energetyczna-dla-polski-scenariusz-zaopatrzenia-polski-w- czyste-noniki-energii-w-perspektywie-dugookresowej.html

2) Np. wiceminister gospodarki na konferencji poświęconej instrumentom i kształtowaniu polskiego miksu energetycznego do 2030 stwierdził: „Chodzi więc o to, by część pieniędzy została w polskiej gospodarce, by udało się stworzyć rodzimy innowacyjny przemysł urządzeń energetyki odnawialnej. “Pytanie jest, czy urządzenia te będą polskie czy chińskie?” I dodał, „Obawiam się, że będą chińskie”. Źródło: CIRE, 17.04.2015r.

3) Komunikat Komisji Europejskiej: Zintegrowana polityka przemysłowa w erze globalizacji: Konkurencyjność i zrównoważony rozwój na pierwszym planie, COM(2010)614;

4) Wytyczne polityczne Jeana-Claude’a Junckera, przewodniczącego Komisji Europejskiej, przedstawione w Parlamencie Europejskim w dniu 15 lipca 2014 r.

5) Wytwórniom biopaliw z powodów podanych w dalszej części raportu, poświecono znacznie mniej miejsca, niż produkcji urządzeń do wytwarzania ciepła i energii elektrycznej.

6) W analizach dotyczących wartości dodanej pominięto ważną, ale trudno policzalną społeczną wartość dodaną, która zdaniem wielu badaczy jest znacznie wyższa w OZE niż w energetyce opartej na paliwach kopalnych.

7) Uwaga: z powodu braku danych statystycznych o wartości dodanej branży przemysłu produkcji urządzeń dla OZE (skutek braku badań statystyki publicznej w branży OZE oraz wydzielenia branży OZE w systemie klasyfikacji PKD i PKWiU) w raporcie posługiwano się pojęciem „wartości dodanej” w sposób jakościowy lub odwoływano się do policzalnych i możliwych do wyszacowania składników takich jak fundusz płac, podatki itp.

8) Skorzystano z wyników dyskusji prowadzonej w Niemczech, w powołanej przez niemieckie Ministerstwo Gospodarki grupie dyskusyjnej Multilateral Working Group on solar ad Wind Energy Technologies.

9) Więcej o tym w rozdziale 6.

Grzegorz Wiśniewski

Aneta Więcka

Joanna Bolesta

Paulina Czajka

Instytut Energetyki Odnawialnej